Desolate leegte?

Wanneer verwachtingen hooggespannen zijn, kan teleurstelling gemakkelijk om de hoek komen kijken. Een simpele waarheid in het dagelijks leven, en iets dat ook tijdens het reizen van toepassing is. Omgekeerd gaat deze vlieger ook vaak op, wanneer je weinig verwacht, kun je plotseling in mooie of interessante plaatsen en situaties terechtkomen. Dit laatste geldt voor de paar dagen (negen in totaal) die ik in Kazakstan heb doorgebracht. Met de gedachte dat dit land een ‘verplicht nummer’ werd, reisde ik vorige week af naar Almaty. Ook was ik nog van plan de hoofdstad Astana te bezoeken. Vooral deze laatste stad bleek onverwacht interessant, en de drie dagen die ik ervoor had uitgetrokken waren achteraf misschien niet voldoende.

Om in Astana te komen, heb ik wel de nodige kilometers moeten afleggen. Vanuit Osh vloog ik binnen drie kwartier naar Bishkek, om van daaruit direct per marshrutka door te gaan naar Almaty, de grootste stad in Kazakstan. De grensovergang was chaotisch druk, maar vergeleken met de terugweg slechts een kwestie van geduld, en daarom weinig problematisch.

Kazakstan is het meest welvarend van de Centraal Aziatische landen, niet alleen in financieel opzicht maar ook qua levensstandaard en mogelijkheden voor ambitieuze jongeren. In Almaty is dit aan de oppervlakte zichtbaar, en veel mensen lijken een positief toekomstbeeld te hebben. Hoewel Kazakstan sinds de val van de Sovjet-Unie slechts één president heeft gehad, Nursultan Nazarbaev, zijn de meeste mensen tevreden met de huidige politieke situatie. De economie groeit in rap tempo, voornamelijk dankzij de inkomsten die uit de enorme olievelden voortvloeien, de infrastructuur is efficiënt, en er wordt geïnvesteerd in onderwijs. Zo bestaan er bijvoorbeeld grootschalige projecten waarbij jongeren in het buitenland kunnen studeren op kosten van de staat (een programma waar uiteraard wel de nodige verplichtingen aan vastzitten).

Toch leeft nog ongeveer tien procent van de bevolking onder de armoedegrens, vooral buiten de grote steden. Daarnaast is het praktisch onmogelijk om een politiek tegengeluid te laten horen. Zo zijn tegenstanders van Nazarbaev in het verleden op mysterieuze wijze verdwenen, of op duistere gronden naar de gevangenis gestuurd. Corruptie speelt op hoog en laag niveau nog altijd een grote rol.

Almaty is een redelijk aangename stad met een goed georganiseerd netwerk aan lokale bussen, er is zelfs een gloednieuwe metro. Dit verhinderde niet dat ik bij elkaar ongeveer anderhalve dag heb doorgebracht rondom de treinstations en het grootste busstation, om het transport van en naar Astana te regelen (ruim 1200 kilometer verwijderd van Almaty). 6 juli bleek een feestdag te zijn waarop de geboorte van Astana als hoofdstad van Kazakstan gevierd werd, 15 jaar geleden. Hierdoor waren treintickets rond deze datum ver van tevoren uitverkocht, en konden bustickets alleen op de dag van de reis zelf gekocht worden. Uiteindelijk kocht ik alvast een treinkaartje voor de terugreis, en kon ik alleen maar hopen dat ik een busticket kon bemachtigen.

De tijd die ik niet kwijt was aan het regelen van de doorreis bracht ik vooral lopend door de stad door. Ik bezocht de bazaar en vond na drie uur ‘winkelen’ eindelijk een geschikte korte broek, liep door parken en langs Russisch Orthodoxe kerken. Het vrijdagsgebed in de grootste moskee van de stad was mooi om mee te maken, hoewel filmen hier officieel uit den boze was (maar vanuit een stil hoekje toch mogelijk). Ik at voornamelijk bij grote, plaatselijke ketens waar je een relatief gezonde, enigszins ‘Westers’ georiënteerde, hap kon bestellen, en ik sliep in een net geopend backpackers hostel, waar de geur van vers aangebrachte kit nog in de kamers hing. Het statief dat ik vaak bij me draag, viel op een ongelukkige dag compleet uit elkaar en bleek niet te repareren. Na een aantal uur zoeken en rondvragen, vond ik een elektronica winkel waar ik een nieuw, goedkoop statief kon aanschaffen. De gemakken van de grote stad. Verder zat ik een aantal keer in de metro, probeerde deze te filmen, maar kreeg ook hier snel boos commentaar van de aanwezige beveiligers.

De busreis naar Astana werd een avontuur op zich, maar niet één waar ik al te veel behoefte aan had. Om zeven uur was ik op het station om een kaartje te kopen voor de bus die om twee uur ’s middags zou vertrekken. Dit ging gemakkelijk, het was rustig en er waren voldoende tickets beschikbaar. Iets dat niet het geval bleek toen ik terug kwam om half twee. Een grote menigte had zich verzameld rondom de spaarzaam geopende kassa’s en veel mensen taaiden onverrichter zake af. Het is me nog niet duidelijk of deze mensen allemaal richting Astana wilden gaan, of dat ze tijdens deze officiële vrije dagen elders probeerden te geraken. Een uur later zat ik in ieder geval in de bus van Chinese makelij, enigszins opgevouwen naast een vriendelijke, maar fors uitgevallen Kazakstaan.

Een opspelend maagprobleem voor vertrek zorgde voor een onzeker gevoel over de lange busreis die op het programma stond. Gelukkig stabiliseerde de maag zich enigszins, mede doordat ik besloot om niet te eten en zo weinig mogelijk te drinken, maar een erg aangename trip werd het niet. De eerste paar honderd kilometer bestonden uit dorre vlakten, de desolate leegte die ik waarschijnlijk verwachtte, met veel afval langs de kant van de weg. Afval dat achteloos uit ramen van bussen, auto’s en vrachtwagens wordt gegooid. Een Kazakstaanse actieserie, die op maximaal volume werd afgedraaid op de televisie in de bus, bracht een al dan niet welkome afleiding voor de meeste buspassagiers. Voor mij was het vooral een bron van lichte wanhoop, vooral omdat er geen einde aan leek te komen. De laatste aflevering eindigde inderdaad toen we Astana binnen kwamen rijden, rond 9 uur de volgende ochtend.

Zonder slaap kwam ik aan in Astana, waar ik dit keer gelukkig een Couchsurfing adres had gevonden. In het grote appartement van Zhanna, een Kazakstaanse vrouw die nota bene voor Shell werkt, kon ik bijkomen van de lange reis, en een klein plan maken voor de drie dagen (of 2,5 eigenlijk) die ik in Astana te besteden had.

Astana werd in de jaren ’90 door president Nazarbaev plotseling tot hoofdstad van het land verklaard. De officiële redenen om Almaty te vervangen als hoofdstad zijn dat Astana een meer centrale ligging in het land heeft, dichter bij Rusland is gesitueerd, en een economische impuls aan de binnenlanden kan geven. Een bijkomende onofficiële reden wordt door veel lokalen ‘Kazakization’ genoemd, een strategie die vooral ten doel heeft het land in de voormalige Sovjet-Unie meer ‘Kazakstaans’ te maken. De langdurige Russische overheersing heeft gezorgd voor een enigszins versplinterde samenleving, waarbij veel Kazakstanen op zoek zijn naar een eigen identiteit, veelal vormgegeven door tradities uit het verleden. Het Russische gedeelte van de bevolking is daarentegen in sneltreinvaart gekrompen. Zo’n twee miljoen etnische Russen hebben het land verlaten sinds de val van de Sovjet-Unie. Daarnaast bestaan er onder meer Koreaanse, Duitse en Oeigoerse minderheden.

Het was onverwacht interessant om in Astana rond te lopen, de enorme bouwprojecten te zien, de hagelnieuwe moskeeën te bezoeken, en door de grote, moderne winkelcentra te struinen. Misschien dat mijn enthousiasme gevoed werd doordat dit de eerste hoofdstad (sinds Ashgabat) was waar de Soviet overheersing alleen nog sporadisch zichtbaar was. In ieder geval kon ik mijn ‘favoriete reissport’ weer eens beoefenen, het ‘beklimmen’ van gebouwen, om een uitzicht te krijgen over een skyline, een bouwplaats, of een drukke straat. Een uitdaging op zichzelf, gezien de meestal goed beveiligde appartementencomplexen. Ik gebruikte af en toe een brandtrap, glipte door openstaande deuren, en belandde onder andere bij twee lokale filmmakers in een appartement met waarschijnlijk het beste uitzicht over de stad. Al met al de lange reis meer dan waard.

De terugreis naar Almaty ging zoals gezegd per trein, een reis die meer dan 22 uur in beslag nam. Gelukkig is reizen per trein vaak een stuk comfortabeler dan met de bus, vooral voor lange afstanden. Van ‘privacy’ was weliswaar weinig sprake (je slaapt met ongeveer veertig mensen in dezelfde treincoupé), maar je kunt door de trein lopen, krijgt een uitklapbed toegewezen, en kunt af en toe uitstappen bij de tussenstations. Dit alles neemt niet weg dat ‘geradbraakt’ opnieuw de beste term is om te beschrijven hoe ik me voelde bij aankomst.

Dit keer besloot ik in één keer door te reizen naar Karakol in Kirgizië, en er een volle reisdag aan vast te plakken. Met een gedeeld taxibusje zoefde ik naar de grensplaats, waar ik erachter kwam dat ik me binnen vijf dagen na binnenkomst in Kazakstan had moeten registreren. Problemen dus, van bureaucratische aard, en dat zijn meestal problemen die geld kosten. Na een korte discussie met de amper Engels sprekende grenswacht werd ik naar een kamertje gebracht om ‘verhoord’ te worden. Vergeleken met de situatie in Turkmenistan was dit een fluitje van een cent, maar het kostte me alsnog veel moeite om een hoge boete te ontwijken. Gelukkig bleken ook deze douanebeambten coulant en kwam ik er met een waarschuwing vanaf.

Na aankomst in Bishkek en een groot bord ‘laghman’ noodles zat ik om 9 uur ’s avonds in de nachtbus naar Karakol, waar ik gisterochtend ben aangekomen, na twee volle reisdagen. Het is me niet helemaal duidelijk wat ik hier precies kan/wil gaan doen. De bedoeling is om iets van de bergen te zien, rondom Karakol of waarschijnlijk meer in centraal Kirgizië. Qua lange afstandsreizen zit het er nu wel zo’n beetje op, met uitzondering van de vlucht naar huis, als het goed is over ruim twee weken, iets waar ik eerlijk gezegd wel naar uit begin te kijken. Voor nu, nog maar een keer een hartelijke groet vanuit Centraal Azië.