In Nederland

Terwijl ik aan dit korte eindverslag begin, schuiven grijze regenwolken langzaam over een fris, groen en vooral bekend landschap. Uitkijkend op molens, een kronkelende rivier, passerende plezierboten, fietsers in de verte, probeer ik te bevatten wat ik de afgelopen honderd en tien dagen heb gezien en meegemaakt. De duizenden videobeelden die ik op dit moment aan het inladen ben, vormen hierbij slechts een bescheiden geheugensteuntje.

Van de maanlandschappen in de hoogvlakten van de Pamirs in Tadzjikistan tot de droge woestijnen van Turkmenistan. Van het kosmopolitische Istanbul tot de minutieuze dorpen en yurt kampen in Kirgizië. De schitterende treinreizen door Oezbekistan en Kazakstan die overtroffen werden door een nog langere bootreis over de Kaspische Zee, op een splinternieuw Azerbeidjaans vrachtschip. Van het klassiek Europese aandoende Tbilisi tot het adembenemende historische Samarkand en Bukhara. Astana, met de meest waanzinnige architectonische hoogstandjes stond ik schril contrast met Tashkent en Bishkek, waar het Sovjet verleden op iedere hoek van de straat nog zichtbaar is. De herdenking van de Armeense genocide, de overvolle kerken in Georgië, en een heropleving van de Islam in veel Centraal Aziatische landen. Van extreme hitte tot temperaturen onder het vriespunt. Olievelden rondom Baku, kleurrijke bazaars in de Fergana vallei, penibele bureaucratische situaties, en nog hachelijkere momenten met de vele vervoersmiddelen die ik tijdens deze reis heb gebruikt. Aan diversiteit en avontuur geen gebrek.

Maar misschien waren het wel de mensen die deze reis echt bijzonder maakten. De buitensporige gastvrijheid van de Oezbeken, de behulpzame Tadzjieken, het enthousiasme van veel Turkmenen, of de verhalen van de Armeniërs. Vrijwel overal werd ik met een glimlach en veel interesse ontvangen. Soms stokten gesprekken na drie vragen in het Russisch, in andere situaties kwam ik mensen tegen die Engels spraken, of in sommige gevallen Duits, Frans en zelfs Chinees. Via Couchsurfing kreeg ik een indruk van het dagelijks leven in een aantal steden. Verhalen van medereizigers, soms lotgenoten, zorgden voor nieuwe ideeën en invalshoeken. De variatie aan gezichten, voor een gedeelte te verklaren door de nieuwe grenzen na de Sovjet-Unie, was soms overweldigend. Oezbeekse gemeenschappen in Kirgizië, Oeigoeren in het oosten van Kazakstan, Syrische en Iraanse minderheden in Armenië, nomadische Kirgiziërs in Tadzjikistan, Afghaanse handelaren in de grensstreken, trotse Georgiërs, en vrijwel overal nog een klein percentage Russen.

Waren er lastige momenten? Jazeker. Dieptepunten? Er zijn situaties geweest die zo aanvoelden. Maar deze reis heeft mijn ogen doen openen voor een gebied in de wereld dat ik voorheen slechts op een landkaart kende, en het is een schitterend gebied gebleken. Tegelijkertijd een regio waar veel mensen het economisch zwaar hebben, op diverse vlakken, en waar politieke vrijheden zoals wij die kennen soms ver te zoeken zijn.

De laatste dagen in Bishkek bracht ik door bij Jason, die ik uit Beijing kende, en die inmiddels voor de Amerikaanse ambassade werkzaam is. Per dienstauto werd ik op het drukke, warme busstation opgehaald en naar het met krachtige airconditioning gekoelde appartement gebracht, waar hij met zijn vrouw al meer dan een jaar woont. Ik leek in een film beland. Na nachten in yurts, kleine dorpen, bussen, treinen, auto’s en jeeps was dit wel een heel onwerkelijke laatste slaapplaats. Het Hyatt of Sheraton viel erbij in het niet.

Bishkek was redelijk interessant, hoewel het niet één van de hoogtepunten van deze reis is geweest. De bazaar was leuk om even doorheen te lopen, de straten waren relatief groen vergeleken met andere hoofdsteden, en vooral de aanwezigheid van Westers georiënteerde restaurants was een welkome verandering (van de verder weinig inspirerende Centraal Aziatische keuken).

De vlucht van Bishkek naar Amsterdam, met een overstap in Istanbul, verliep soepel. Het weerzien met familie en vrienden was vanouds, en de verse appeltaart die thuis klaarstond meer dan een aanrader. Het besef dat de reis er nu definitief op zat nog niet helemaal doorgedrongen.

Inmiddels zijn de fietsers huiswaarts gekeerd, de boten van de Zaan verdwenen, en vervangen door overvliegende Boeings. Een voorteken voor wat komen gaat? Geen idee. Ik ben in ieder geval dankbaar dat ik deze reis weer heb kunnen en mogen maken, en hoop dat jullie een beetje hebben kunnen meereizen door middel van de verslagen. De komende weken breng ik waarschijnlijk grotendeels binnenshuis door met het doorlopen, verwerken, monteren van het filmmateriaal. Daarna?

Hartelijk dank voor jullie steun en interesse, en wie weet, insha’Allah, tot een volgende reis.

Stef