Lachende Lada's, met een traan

Met een inmiddels licht gebruind gezicht, vermoeide benen, en het idee dat ik amper nog weet waar ik een week geleden was, kan ik zeggen dat deze reis nu echt begonnen is. Waar Istanbul een soort warming-up was, of eigenlijk nog onderdeel van de voorbereiding, heeft het eerste fluitsignaal in Tbilisi, hoofdstad van Georgië, geklonken.

Op dit moment zit ik, met een dampende kop thee voor me, in de woonkamer van een guesthouse in Dilijan, een klein dorpje dat als bijnaam het 'Zwitserland van Armenië' heeft, na de hele dag vooral lopend naar een klooster te hebben doorgebracht, de blaffende honden onderweg van me afslaand. Een slaperig gevoel maakt zich meester van me terwijl ik aan dit reisverslag ben begonnen, ik hoop daarom dat mijn woorden enig hout zullen snijden. Zo niet, dan zijn jullie overgeleverd aan de bijgevoegde foto's.

Het fluitsignaal klonk niet bepaald zuiver, het leek meer op een schel geluid met flink wat valse noten erdoor. Met andere woorden, ik kwam enigszins geradbraakt in Tbilisi aan, meer door eigen toedoen dan de omstandigheden, hoewel die ook niet bepaald florissant waren. De nachtvlucht vanuit Istanbul duurde weliswaar niet langer dan twee uur, maar ik vond het blijkbaar nodig om op de eerste bus te wachten, in plaats van met een taxi naar een hostel te gaan. Laten we het op de Nederlandse zuinigheid houden. Van kwart over drie tot zeven uur 's ochtends slenterde ik het kleine vliegveld op en neer, streek af en toe neer op de kille bankjes, en bladerde ik door een boek zonder echt iets te lezen.

De minuten verstreken en er leek geen eind aan te komen, terwijl ik in het verleden veel langer dan een luttele vier uur op luchthavens heb doorgebracht. Misschien dat het kwam omdat het na de vlucht was in plaats van ervoor, of dat de 'Turkmeense nachten' ervoor hun tol begonnen te eisen. Gelukkig regen de minuten zich aaneen totdat het uren werden en ik om 7 uur dan eindelijk in een oude stadsbus zat, met Spartaanse houten bankjes, en een stug ogende chauffeur. In combinatie met de grauwe lucht en grote vlokken natte sneeuw was de voormalige Sovjet-Unie heel dichtbij.

Tbilisi is een stad met vele gezichten, waarvan ik er in een paar dagen tijd slechts een paar heb kunnen zien. Waar de Sovjet invloed op allerlei manieren voelbaar is, herbergt de stad ook winkelstraten met daarin bekende Westerse ketens, dure Duitse en Engelse autodealers, en twee Marriott hotels. Bedelende groepen kinderen lopen door dezelfde straten waar gefortuneerde Russen, Amerikanen, Europeanen overnachten. Er zijn oude wijken met karakteristiek Europees-Aziatische gebouwen (waarvan een groot gedeelte gesloopt wordt, en een veel kleiner aantal wordt gerenoveerd, voornamelijk voor de uitdijende toeristensector). Orthodoxe kerken, kathedralen zelfs, zijn in dezelfde straten als grote, weinig inspirerend ogende nachtclubs gesitueerd. Omdat Tbilisi door een brede, soms woeste, rivier (Mtkvari) wordt gescheiden, en de oevers geleidelijk overgaan in glooiende heuvels, heeft de stad een aantrekkelijke Europees aandoende skyline.

Na een moeizame eerste dag, waarop ik probeerde slaap in te halen maar uiteindelijk toch het verkeer in de hoofdstraat Rustaveli stond te filmen, ging (om in voetbaltermen te blijven) de wedstrijd dan echt van start. Wat te doen, waar te zijn op welk moment, wat was de bedoeling na Tbilisi, eerst richting de bergen of toch Armenië? Hoeveel plannen je ook probeert te maken, uiteindelijk bepaalt het toeval welke richting je op gestuurd wordt. Zo zwierf ik bijna een hele dag over een grote bazaar (waar veel uit Turkije geïmporteerd fruit en groenten werd verkocht), terwijl ik eigenlijk van plan was naar de belangrijkste kathedraal van de Kaukasus (en de derde grootste Oosters orthodoxe kerk in de wereld) te gaan. Een trip naar Gori, de geboorteplaats van Stalin en centrum van de oorlog tussen Rusland en Georgië in 2008, eindigde met een twee uur durende theatervoorstelling (in het Georgisch), gevolgd door een feest bij een Iraanse immigrant, waar ik op de één of andere manier met een groep Duitse vrijwilligers en studenten belandde. Welkom in de metropool Tbilisi.

Een dag die letterlijk in het water dreigde te vallen, werd eigenlijk één van de meeste memorabele. Hoewel ik de zon in Tbilisi amper heb gezien was het wel veelal droog, met af en toe een spat regen, maar niet zoveel dat er weinig anders op zat dan een boek te gaan lezen, of een museum te bezoeken. Met een stevig windjack en een kleine paraplu ging ik toch op pad. Het was zondag en misschien dat er in de kathedraal iets te zien was, een kerkdienst wellicht, of anders een winkelcentrum, de metro filmen was ook een optie.

Terwijl de druppels grotere vormen aan begonnen te nemen, en de wolken grijzer werden, stond ik plotseling voor de immense Tsminda Sameba kathedraal, prachtig reflecterend op de grote marmeren tegels. De kerk is voor Europese begrippen nieuw en modern. Waar veel dorpen in Europa hun kerken verliezen, worden in de Kaukasus nieuwe kathedralen en kloosters gebouwd. Zo is Tsminda Sameba in 2004 in gebruik genomen, na een decennium lang constructiewerk. Bij binnenkomst werd snel duidelijk dat er inderdaad een dienst gaande was. De redelijk monotone stem van de priester werd plotseling in de rede gevallen door prachtig gezang van een kerkkoor. Voor mij was duidelijk waar ik de dienst het best kon volgen, en op goed geluk besteeg ik de trappen van de kathedraal, op weg naar het balkon. De deur was op slot, maar na een korte klop op de deur deed een vriendelijk glimlachende jongeman open, gehuld in de kledij van het koor. Het was geen probleem om de dienst vanaf deze plek te filmen. Schitterend.

De vier uur die ik uiteindelijk in de kerk doorbracht, leken me voldoende. Op de één of andere manier kwamen daar later op dezelfde dag nog drie uur bij. Nadat de lucht in de middag geklaard was, liep ik vol goede moed naar het Nariqala fort, waar je een prachtig uitzicht over de stad te zien krijgt. Na een klein uur de snijdende wind te hebben getrotseerd zag ik in de verte, aan de andere kant van de rivier, een menigte met vlaggen en spandoeken door de straten ploegen. Georgië is na jaren van binnenlandse chaos nu redelijk stabiel, de prille democratie is echter nog broos en de economische situatie bezorgt de huidige president Bidzina Ivanishvili en zijn volgelingen hoofdbrekens.

Het protest bleek te gaan om studenten die betere studievoorwaarden eisten. Ze waren, zoals het toeval dat wil, op weg naar de Tsminda Sameba kathedraal, om daar gezegend te worden door de priester. Hoewel ik vanuit het fort zo'n beetje rennend naar beneden was gekomen, en daarna in het tempo van een snelwandelaar achter de stoet was aangelopen, lukte het me niet om de menigte te achterhalen. Achteraf bleek dat mijn geluk. Tientallen studenten probeerden, net als ik in de ochtend, om op het balkon bij het kerkkoor te komen. De deur bleef dit keer dicht. Toen ik aanklopte en de geluidsman die opendeed mijn gezicht herkende, kon ik als enige wel naar binnen, om daar een briljant overzicht te krijgen van de overvolle kerk, een schouwspel dat ik niet snel zal vergeten.

Om jullie niet te vermoeien met nog meer verhalen over verkeersaders, ingestorte gebouwen, of andere idiote plannen, laat ik het hoofdstuk Tbilisi voor nu even rusten. Na wat te hebben gelezen over Armenië was het duidelijk dat de hoofdstad Yerevan de volgende bestemming werd. Een land waarvan de oorspronkelijke bevolking zich grotendeels heeft verspreid, na de Turkse genocide in 1915, een land waarvan het merendeel van de resterende drie miljoen mensen het liefst hun heil elders zou willen zoeken. Menigeen ontbreekt het de middelen echter om überhaupt een poging te wagen.

Ik vond onderdak via Couchsurfing, bij Gugo en Diana, een jong vooruitstrevend stel dat in een appartement in het centrum van Yerevan woont. Gugo heeft een eigen internetonderneming en werkt samen met een Zwitserse investeerder. Diana studeert aan de universiteit en is half Turkmeens. De vriendelijkheid van de Georgiërs vond ik al apart, maar de Armeniërs deden er nog een schepje bovenop. Hoewel dit jonge stel misschien niet symbool staat voor het typische Armeense gezin was hun gastvrijheid erg bijzonder. Ze namen me mee naar restaurants, zorgden voor een taxi als het nodig was, zochten busroutes uit, en leenden auto's van vrienden om me weg te brengen.

Yerevan doet Europees aan, de mensen dragen Westerse kleding en de stad kent een grote Franse invloed. De reden om hier nu heen te gaan, was omdat op 24 april de genocide herdacht werd, een speciale gebeurtenis die ik graag wilde meemaken. Ik wist niet wat ik kon verwachten maar belandde op de avond ervoor en de dag erna in ceremonies die kippenvel en bijna tranen opwekten. Tegelijkertijd probeerde ik het geheel in beeld te brengen, wat meer dan een hele opgave bleek, maar uiteindelijk redelijk gelukt is.

Op de avond van 23 april vertrok een groep met duizenden Armeniërs vanuit het centrum van Yerevan naar het Memorial Park, om daar bloemen neer te leggen, een tafereel dat tot de volgende dag door zou gaan. Na een felle toespraak en een luid gejuich nadat de Turkse vlag verbrand was, veranderde de toon van het protest in een melancholische en soms treurige stemming. De avond viel en de kaarsjes en fakkels die gedragen werden door de mensen zweefden door de straten. De stoet verzamelde zich bij het Memorial Park. Ik had het geluk dat ik een plaatsje vooraan wist te bemachtigen, vlak naast de verzamelde pers, waar ik de volgende twee uur op mijn hurken heb gezeten om de ceremonie te volgen. Sprakeloos.

Gedurende de nacht bleven de mensen komen en gaan, om bloemen neer te leggen, kruisjes te slaan, en in sommige gevallen hun tranen de vrije loop te laten. De volgende dag ben ik nog een keer gaan kijken, de emotie was er niet minder om. Huilende ouderen, nieuwsgierige en verbaasde kinderen, studenten met spandoeken, jong, oud, rijk, arm, meer dan een miljoen Armeniërs zijn in 24 uur tijd naar het monument gegaan. Dit was uniek om mee te maken.

Een abrupt einde. De thee is inmiddels op, mijn ogen vallen langzaam dicht en ik ga mijn tas inpakken voor de volgende plaats, een klein dorp aan de grens met Georgië, waar ik nog een klooster en een kolenmijn hoop te bezoeken (een combinatie die moeilijk voor te stellen is). Het transport bestaat voorlopig vooral uit mashrutka's (kleine busjes die het af en toe spontaan begeven, zoals ik gisteren aan den lijve ondervond), af en toe een taxi, metro's, lokale bussen, en vandaag een viertal korte liften van lachende Armeniërs, in Lada's, Volga's, geïmporteerde BMW's of vrachtwagens uit de Sovjet-Unie. En waarom niet.

Vanuit Dilijan, Armenië, opnieuw de hartelijke groeten!