Cirkels zijn rond

Sinds het laatste verslag heb ik de relatief moderne steden van Kazakstan verruild voor de dorpen van Kirgizië. De vlakke steppen vormden niet langer het décor van deze reis, maar werden vervangen door uitgestrekte bergketens. Hagelnieuwe en peperdure auto’s van vaak Duitse makelij maakten plaats voor oude Lada’s en soms zelfs een paard. De warmte veranderde geleidelijk in nachtvorst, en de dorre woestijndroogte viel ten prooi aan een soms vochtige atmosfeer, hoewel langdurige regen of sneeuw gelukkig uitbleef.

Voordat ik in het bergachtige gebied aankwam dat een groot deel van Kirgizië typeert, verbleef ik nog een dag of twee in Karakol, ten oosten van het immense ‘Issyk Köl’ meer, waar ik na een veel te lange reis met onder andere een nachtbus was aangekomen. Het meest interessant in Karakol zelf was waarschijnlijk de zondagse dierenmarkt, waar paarden, schapen, geiten en koeien van eigenaar wisselen, mits een voor beide partijen gunstige prijs gevonden wordt. De meeste dieren worden op zaterdagavond door handelaren opgekocht van de herders, die de kuddes laten grazen in de open velden, ‘jailoos’. Voor een flinke meerprijs worden veel dieren de volgende ochtend doorverkocht, of belanden anders voortijdig op de slachtbank.

Na een verfrissende regenbui slenterde ik diezelfde middag nog wat door Karakol, wat qua grootte te vergelijken is met ongeveer de helft van de Zaanstreek. In Kirgizië kun je het een stad noemen, in China zou het een middelgroot dorp zijn. Ik stapte in een paar lokale marshrutka’s, liep wat door een aantal zijstraten, en wat me het meest opviel, was het grote aantal mensen dat op de één of andere manier onder de invloed van alcohol leek te zijn. Er zaten mensen met flesjes bier in de bus, anderen lagen compleet uitgeteld op straat, de walm van wodka oversteeg meerdere malen de aroma’s van smeulende ovens waar kebabs en broden werden bereid. In volgende overstapplaatsen, zoals Naryn en Kochkor, kwam ik ze vaker tegen, uitsluitend mannen die straalbezopen door de straten zwierven, soms met elkaar op de vuist probeerden te gaan, en af en toe behoorlijk agressief op passerende toeristen reageerden. Het is treurig om te zien hoe deze mensen geen andere uitweg zien dan naar de fles te grijpen.

Dit soort meer stadse problemen staan in schril contrast met de open, vriendelijke sfeer in de kleine dorpen en ‘yurt’ kampen die ik ben tegengekomen. In Kirgizië is het waarschijnlijk het gemakkelijkst (vergeleken met de overige Centraal Aziatische landen) om rond te reizen en in contact te komen met de lokale bevolking, dankzij een uitgebreid netwerk van lokale gidsen, chauffeurs (veelal met inmiddels bijna klassieke Audi 100’s, of de onontkoombare Lada), herders en mensen die voor een slaapplaats en één of meerdere maaltijden kunnen zorgen (‘homestays’). Kirgizië is qua natuurlijke hulpbronnen en grondstoffen waarschijnlijk het minst bedeeld van alle Centraal Aziatische landen (waterkracht niet meegeteld), en eind jaren ’90 zochten Westerse ontwikkelingsorganisaties naar manieren om de Kirgizische economie levende te houden. Toerisme bood uitkomst. Met Zwitserse hulp werd een aantal projecten gestart dat zich in rap tempo vermenigvuldigde. Sindsdien is dit dé manier om rond te reizen in Kirgizië.

In plaats van guesthouses, hotels en backpackers hostels verblijf je in veel dorpen bij mensen thuis, een fantastische manier om een indruk te krijgen van het dagelijks leven. De eerste ‘homestay’ in Kirgizië was in Kadji Sai, gelegen aan de zuidelijke oevers van Issyk Köl, waar ik bij een muzikale familie belandde. De vader vormde de inspiratiebron voor de plaatselijke muziekgemeenschap en was samen met zijn vrouw en zoons zelfs meerdere keren in het buitenland geweest om op te treden. Ik kreeg na een overdadige maaltijd een korte privé voorstelling voorgeschoteld, met inderdaad prachtige, soms vrolijke, anders ontroerende Kirgizische traditionele liederen.

Eerder die dag was ik onderdeel van een minder gemoedelijk, en weinig diervriendelijk, tafereel, geheel door mezelf opgezet. Kirgiziërs zijn van oorsprong een nomadenvolk en kennen daarom een aantal interessante tradities. Eén daarvan is het jagen op wild met behulp van een arend. De ‘eagle hunters’ kweken een speciale band met de arenden door ze van jongs af aan te trainen. Op deze manier werden de arenden in het verleden gebruikt om konijnen, vossen, en zelfs wolven te vangen. Vandaag de dag is het vooral een toeristische attractie, waarbij een tam konijn in een veld wordt losgelaten, om vervolgens door de arend te worden gevangen. Met enige schaamte moet ik toegeven dat het behoorlijk apart was om te zien, hoewel ik er achteraf misschien een beetje spijt van had. Een waarschijnlijk nodeloze toevoeging, het konijn heeft de middag niet overleefd.

Via een plaatsje dat ‘Kyzyl Tuu’ heet, waar ik overnachtte bij de eigenaar van een kleine ‘yurt’ werkplaats (de ronde, traditionele, verplaatsbare nomadententen), arriveerde ik in Kochkor. Op 20 juli zou een paardenfestival plaatsvinden in ‘Kyzyl Oi’ (ik adviseer geen al te gedetailleerde kaart te raadplegen, veel plaatsnamen komen er meerdere keren op voor), een dorp dat je met het openbaar vervoer niet kon bereiken. In Kochkor hoopte ik Ming, de Nieuw-Zeelander die onderdeel was van het reisgezelschap in de Pamir, weer tegen te komen, om misschien een paar dagen samen te reizen en kosten van eventueel te huren auto’s te delen. Ming arriveerde aan het begin van de middag in Kochkor en na een snelle hap zaten we ongeveer een uur later in een Lada, om in drie dagen via het Song Kol meer naar Kyzyl Oi te rijden.

De chauffeur van de Lada (met Russisch nummerbord), een oudere, olijk ogende man, woonde in Siberië, en reed in de zomer toeristen door Kirgizië. Als voormalig Sovjet officier was hij in de jaren ’70 gestationeerd in Oost Duitsland, waardoor de voertaal tijdens deze reis een vreemde, maar praktische mix van Engels, Russisch en Duits werd.

Een Lada zou zijn reputatie geen goed doen als het onderweg niet een aantal technische mankementen zou vertonen. Op de eerste dag stonden we inderdaad ongeveer een uur langs de kant van de onverharde bergweg, met een oververhitte motor omdat de ventilator het had begeven. Onze chauffeur overlegde met passerende Kirgiziërs hoe het koelsysteem weer aan de praat kon worden gekregen. Uiteindelijk werd een aantal draden van de accu’s losgesneden, opnieuw aan elkaar gebonden, en miraculeus genoeg begon de ventilator weer te zoemen. Een tweede incident, op de laatste dag van de trip, vond vlak voor een klein dorp plaats. De losgeschoten uitlaat werd door een plaatselijke monteur, die zijn traditionele hoge Kirgizische hoed geen seconde af zette, zelfs niet toen hij een twintigtal minuten onder de auto kroop, gelukkig aan elkaar gelast.

De tijd die we niet kwijt waren aan technisch onderhoud brachten we door in yurts, in de heuvels langs het Song Köl meer, tussen de kuddes schapen, koeien en paarden. Hoewel deze yurt kampen in de zomer vooral voor toeristen worden opgezet, krijg je een redelijke indruk van het zware nomadenleven dat veel mensen in deze regio eeuwen geleden moeten hebben geleefd. Yurts zijn tegelijkertijd enorm praktisch voor het vroegere nomadenbestaan, relatief snel in elkaar te zetten, en met paarden gemakkelijk te vervoeren, van hoger gelegen gebieden in de zomer naar lagere valleien in de winter.

Door spectaculair landschap arriveerden we een dag voor het festival in Kyzyl Oi, een klein dorp in de Suusamyr vallei, ten zuiden van de hoofdstad Bishkek. Na onze spullen te hebben afgeleverd bij een ‘homestay’ bleek onze ‘vrees’ al snel waarheid te worden. Dit festival was compleet opgezet voor toeristen, in plaats van het misschien meer authentieke evenement waarop we hadden gehoopt. Desalniettemin was het interessant genoeg om de paardenspelen te zien, met als hoogtepunt een onvervalste variant op ons hedendaagse voetbal, of misschien zelfs polo, Ulak-Tartysh. De spelers, allen ter paard, vechten met elkaar om de bal, in dit geval een onthoofd schaap, en proberen het karkas in het doel van de tegenstander te gooien. Uit veiligheidsoverwegingen wordt het publiek, in dit geval grotendeels bestaand uit Europeanen, op grote afstand gehouden, waardoor filmen niet echt een optie was. Ondanks het hoge toeristische gehalte was het toch de moeite waard om te zien, hoewel ik geen idee heb welk van de teams als winnaar uit de bus is gekomen.

Omdat je vaak voor de terugrit moet betalen wanneer je een auto met chauffeur huurt, besloot ik (na de nodige muntjes te hebben opgegooid) samen met Ming terug te gaan naar Kochkor, in plaats van in de Suusamyr vallei te blijven. De Lada vertoonde dit keer weinig kuren, waardoor we op tijd in Kochkor aankwamen om in één keer door te reizen naar Naryn, springplank voor ‘Tash Rabat’, een 15e eeuws (of volgens sommige bronnen zelfs 10e eeuws) klooster dat onder meer als handelscentrum dienst deed ten tijden van de Zijden Route. In Naryn, een redelijk depressief, grijs ogend stadje was op zondagavond welgeteld één eetgelegenheid open, een enorme, maar compleet uitgestorven zaal waar normaliter bruiloften worden gevierd. Nadat we de enige optie op het menu, laghman, besteld hadden, werden we de rest van de maaltijd voorzien van live Russische popmuziek, uitgevoerd door de eigenaar van het restaurant. De toevoeging ‘music cost’ op de rekening (van een paar euro) was zowel bizar als komisch, deed onze wenkbrauwen fronsen, en werkte uiteindelijk langdurig op onze lachspieren.

In Tash Rabat kwamen we weer in een gehuurde Audi (100), dit keer over een comfortabele, geasfalteerde weg, aangelegd door Chinese wegwerkers. Tash Rabat zelf was vooral historisch interessant, visueel misschien minder, maar de omgeving bleek opnieuw schitterend. Voordat de koude avond viel, liepen we door de heuvels en bergen, langs kleine rivieren gevoed door smeltwater uit de licht besneeuwde bergtoppen. Dit werd ook de laatste nacht in een yurt, de cirkel is wat dat betreft rond, maar de reis nog niet helemaal af.

Morgen vertrek ik richting Bishkek, het eindstation van deze reis, waar ik kan verblijven bij een Amerikaanse voetbalvriend uit Beijing. Maandagochtend vroeg breekt dan echt het moment aan dat ik in een vliegtuig richting thuis stap. Een ‘nabeschouwing’, terugblik of evaluatie op deze reis volgt, als het goed is, vanuit Zaandijk.

Voor de laatste maal, een hartelijke groet uit Centraal Azië.