Nieuwjaar in Nepal

Grijze wolken schuiven voorbij terwijl grote regendruppels tegen het raam beginnen te tikken. Af en toe is een roffelend gedonder te horen, ergens op de achtergrond, niet heel dichtbij. Ik ben in Kathmandu, hoofdstad van Nepal, na een redelijk impulsieve beslissing om op Oudejaarsdag naar een nieuw land te vliegen. Het laagland van Bangladesh in te ruilen voor de bergketens van Nepal.

Tijd is relatief, helemaal als je op reis bent. Maar het lijkt alweer een hele tijd geleden dat ik in het land van de Bengalen was. Toch gaat dit verslag over Bangladesh, en dan vooral Chittagong.

Deze stad in het zuidoosten van het land had onverwacht nog een klein avontuur in petto, toen ik op tweede Kerstdag besloot met een autorickshaw richting de vermaarde 'shipyards' te gaan. Na een paar chauffeurs gepolst te hebben, waarvan er geen één Engels sprak, kwam een groepje studenten om me heen staan om als vertalers op te treden. Hoewel het wellicht de 'dagelijkse routine' zou kunnen breken, en het waarschijnlijk meer geld in het laatje zou brengen dan een gebruikelijke dag, zagen veel chauffeurs een dagtrip naar de shipyards niet bepaald zitten. Uiteindelijk ging een vriendelijk ogende man overstag, en iets later reden we Chittagong uit.

Waar Bangladesh vooral in 'ons' nieuws komt door de situatie rondom de kledingindustrie, zijn er meer sectoren waar de arbeidsomstandigheden iets anders liggen dan 'wij' misschien gewend zijn. Een stuitend voorbeeld hiervan zijn de grote zeeschepen die ten noorden van Chittagong uit elkaar gehaald worden. Chinese, Japanse, Amerikaanse, en Europese schepen (die vaak onder de Panamese of Liberiaanse vlag varen) vinden hier hun laatste rustplaats. De reden is simpel, 'outsourcing' naar Bangladesh kost een stuk minder geld dan de schepen op een verantwoordelijke manier, onder 'Westerse' regelgeving te deconstrueren. Lage lonen, een overschot aan arbeiders, milieuwetgeving die alleen theoretisch bestaat, wat wil je nog meer als je goedkoop van een oud schip af wilt. Sinds een paar jaar is er meer aandacht in internationale nieuwsmedia voor de erbarmelijke, en vaak ronduit gevaarlijke, omstandigheden waarin de arbeiders dagelijks moeten werken, maar of dit de situatie verbeterd heeft?

De foto's en artikelen die ik van tevoren op internet bekeken had, zijn misschien het best te beschrijven als surrealistisch (niet de eerste keer dat dit woord valt tijdens deze reis). Mannen, jongens soms, die tot hun knieën in de giftige modder enorme wrakstukken met touwen aan land staan te trekken. Of mensen die zonder bescherming met asbest vervulde compartimenten aan het slopen zijn. Lassers die op tientallen meters hoogte balanceren, en zo nu en dan hun evenwicht verliezen. Het is niet verbazingwekkend dat er regelmatig slachtoffers vallen, soms met dodelijke afloop.

In de voorgaande maanden zijn de shipyards hermetisch afgesloten, voor nieuwsgierige toeristen, fotografen, journalisten. Na het verschijnen van een paar zeer kritische artikelen in een aantal vooraanstaande (Amerikaanse en Engelse) tijdschriften en kranten zijn sommige rederijen zich achter de oren gaan krabben. Zoveel negatieve publiciteit kan niet goed zijn voor een bedrijf. En wanneer een rederij besluit om hun schepen niet langer in Bangladesh te laten slopen, betekent dit een grote klap voor de lokale economie. Een vergelijkbare situatie met de kledingindustrie dus.

Het bleek inderdaad een lastige opgave te worden om hier een paar beelden van te maken, hoewel de allereerste poging meteen raak leek te zijn. Na een smalle, hobbelige weg te hebben afgelegd kwam ik samen met de rickshaw chauffeur voor een dichte poort te staan. Een poort die, verbazingwekkend genoeg, geopend werd door een viertal olijke beveiligers, twee met een shotgun onder de arm. Het was geen probleem om even rond te kijken, werd me verteld. Samen met één van de beveiligers liep ik een stukje het terrein op, en kwam oog in oog te staan met een aantal enorme zeeschepen, sommige half afgebroken. Overal lagen roestende onderdelen, motoren, ankers, deuren, alsof een schip binnenstebuiten was gekeerd, en in zekere zin was dit ook zo. Ik mocht een paar beelden maken, en ik rekende mezelf al rijk. Maar zo'n tien seconden nadat ik de camera tevoorschijn had gehaald, hoorde ik een luid, bijna ijzingwekkend, geschreeuw. De eigenaar was net aangekomen en was furieus op zijn bewakers, en begon vervolgens ook tegen mij te briesen dat alle foto's en video's verwijderd moesten worden. Iets waar ik in dit geval maar gehoor aan gaf, aangezien het om welgeteld één beeld ging.

De rest van de dag verliep eigenlijk vergelijkbaar, hoewel ik vaak niet eens in de buurt van een poort kon komen. Sluiproutes waren afgesloten, en de meeste beveiligers waren geïnstrueerd dat iedere buitenlander direct van het terrein afgejaagd moest worden, desnoods met geweld, maar tenminste in niet mis te verstane bewoordingen. Uiteindelijk moest ik genoegen nemen met een paar shots uit de verte, en ergens was dat misschien maar beter ook. Toch was het weer ontnuchterend om gezien te hebben.

Na Chittagong reisde ik terug naar Dhaka, waar ik op een gegeven moment besloot om door te vliegen naar Nepal. Een verwacht regengebied, een aantal dagen van landelijke stakingen, en eerlijk gezegd ook een beetje moe van alle aandacht van de Bengalen (hoe vriendelijk en oprecht ook), leek het me een goed tijdstip om naar de volgende bestemming te vertrekken. Op Oudejaarsdag vloog ik over de rivieren van Bangladesh, en langs de bergketens van de Himalaya naar Kathmandu.

Een wereld van verschil, in heel veel opzichten, maar vooral het aantal toeristen, backpackers, avontuurzoekers, was in eerste instantie overweldigend. Tegelijkertijd moet ik toegeven dat het bijna een verademing is om over straat te lopen zonder continu aangekeken en aangesproken te worden, de winkeleigenaar die iets wil verkopen even daargelaten. In de paar uur dat het niet regende (gisteren vooral), kon ik wat beelden maken zonder dat zich direct een entourage om me heen verzamelde. Ook dat was prettig. Maar Nepal is, net als Bangladesh, één van de armste landen ter wereld, iets waar je ook dagelijks mee geconfronteerd wordt, zelfs als je door de straten van Kathmandu kuiert. En dit land kent geen grote kledingindustrie, en heeft geen lange stranden waar schepen uit elkaar gehaald kunnen worden. Een zegen? Ik weet het niet. De toeristensector is belangrijk, maar de meeste Nepalezen zijn werkzaam in de landbouw, in een poging het hoofd boven water te houden, in (grotendeels) figuurlijke zin.

Hoewel ik in een nieuw land ben aangekomen, begint het eind van deze reis langzaam wel in zicht te komen. Ik heb meer van India kunnen zien, en ook glimpen van Bangladesh kunnen opvangen, misschien wel één van de interessantste landen waar ik geweest ben. In Nepal hou ik het waarschijnlijk bij Kathmandu en Pokhara, de grootste steden in het land (dorpen vergeleken met Dhaka, of Kolkata). Het is hartje winter en te koud om echt de bergen in te trekken, en qua cultuur en religie is in deze twee plaatsen genoeg te zien. De mix van Boeddhisme en Hindoeïsme is apart, de straatjes van het oude Kathmandu zijn fotogeniek. Het lijkt me een goede plek om het hoofdstuk 'Indiaas subcontinent' voorlopig even af te sluiten.

Hopelijk besluiten de weergoden mee te werken. In ieder geval ga ik voor de zekerheid nu op zoek naar een warm jack en paraplu, accessoires die ik gehoopt had te kunnen vermijden, maar nu onontbeerlijk lijken.

Een mooi nieuwjaar gewenst.

Stef