Van moeras tot metropool

Een licht verkoelend briesje waait door de spijlen van een klein raam in het centrum van Kowloon. Ik ben terug in Hong Kong, na opnieuw een maandlang door het vasteland van China te hebben gereisd. Hoewel alweer bijna twintig jaar officieel onderdeel van de Volksrepubliek China, heeft Hong Kong nog altijd een speciale status. Na zo'n anderhalve eeuw onder Brits bestuur te hebben gestaan is de stad in sommige opzichten meer Westers dan Chinees te noemen. In ieder geval is de ontwikkeling van de stad relatief geleidelijk gegaan.

Dat laatste kun je niet zeggen van de voorgaande plaatsen waar ik geweest ben, Shanghai en Shenzhen in het bijzonder. Shanghai kent een lange geschiedenis als handelsstad, heeft een centrum met prachtige koloniale gebouwen, en heeft wat dat betreft een heel eigen karakter. Dit oude gedeelte van de stad ligt aan de westkant van de Huangpu rivier. Aan de overzijde ligt Pudong, wat letterlijk 'oostelijke oever' betekent. Ruim twee decennia geleden was dit gebied vooral boerenland. Na de toewijzing van een speciale economische zone in het begin van de jaren '90 zijn de wolkenkrabbers als paddenstoelen uit de grond geschoten en is deze nieuwe skyline wellicht symbool geworden voor de economische opkomst van China. Het is eveneens het financiële centrum van het land.

De hernieuwde kennismaking met Shanghai was leuk, interessant. Het leven in de stad verloopt in een razend tempo, concurrentie op de arbeidsmarkt is moordend, de contrasten zijn vaak gigantisch. Gedeelten van de oude stad worden, soms tegen wil en dank, afgebroken. Andere plekken worden aangewezen ter renovatie (wat vaak inhoudt dat oude huizen plaatsmaken voor historisch ogende, maar hagelnieuwe, winkelgebieden). Een bruisende lokale etensmarkt die ik vijf jaar geleden bezocht was nu bijvoorbeeld veranderd in een grijze, grauwe achterbuurt, rijp voor de sloop. En over vijf jaar is ook deze plek waarschijnlijk niet meer terug te herkennen, staan er torenflats met winkels en een keurig park ervoor.

Ik bracht tien dagen door in Shanghai en probeerde zoveel mogelijk diversiteit te zien, te filmen. Het financiële hart van de stad, gelegen in Pudong, was in veel opzichten vergelijkbaar met andere financiële centra in de wereld. Wolkenkrabbers, soms gehuld in dikke mist, borden met aandelenkoersen, kantoorpersoneel in pak, dure winkelcentra, restaurants, een Starbucks op iedere hoek van de straat. En dan de oude koloniale gebouwen rondom de Bund, aan de overkant van de Huangpu rivier. Brommers en fietsers die in het spitsuur door de nauwe straten krioelen. De geur van verse stoombroodjes op een koude doordeweekse dag.

Naast veel van de gangbare toeristische plaatsen bezocht ik ook wat andere plekken in de stad. Shanghai heeft één van de grootste 'Exhibition Centers' van China. Expo's of tentoonstellingen waar bedrijven, handelaren, zakenmensen, en andere geïnteresseerden samenkomen, om te netwerken en ideeën op te doen. Per toeval kwam ik erachter dat er een expositie gaande was over robots, duurzame energie, technologie, etc. 'Hot topics' dus. Als buitenlander bleek het een koud kunstje om snel binnen te komen, een kwestie van een formulier invullen en je paspoort laten zien. Uiteindelijk bracht ik de hele dag hier door, handen schuddend en visitekaartjes in ontvangst nemend. Gelukkig bleef er genoeg tijd over om her en der wat beelden te maken. Robots die Chinees schaak speelden tegen bezoekers, robots die de skyline van Shanghai uittekenden, met verf een Chinese draak schilderden. Auto assemblage, robots aan de lopende band, geautomatiseerde productieprocessen. Symbolisch misschien voor de veranderingen die plaatsvinden in de Chinese, en wereldwijde, economie. Mensen die vervangen worden door machines. De veranderende rol en betekenis van arbeid. Dat soort ingewikkelde zaken.

Ik besloot in één dag op en neer te gaan naar Nanjing, een grote havenstad gelegen aan de Yangtze river, op ongeveer anderhalf uur rijden met de hogesnelheidstrein. Ook is Nanjing meerdere keren hoofdstad van China geweest, onder een aantal verschillende dynastieën. In veel opzichten dus een plaats van betekenis. De treinreis verliep voorspoedig, maar in zowel Shanghai als Nanjing zelf moest ik nog een flinke rit met de metro maken, en dat twee keer. Uiteindelijk was ik daardoor meer onderweg dan dat ik veel heb kunnen zien. De twee hoogtepunten (waarvan één eigenlijk meer een dieptepunt was) waren de Sun Yat Sen begraafplaats en een museum ter nagedachtenis van het Nanjing bloedbad in 1937 (in zes weken tijd zijn tussen de 40 duizend en 300 duizend voornamelijk burgers vermoord door het Japanse leger). Deze gebeurtenis ligt onder andere ten grondslag aan de moeizame relatie tussen China en Japan.

Verder experimenteerde ik ook in Shanghai met avond timelapses, bezocht ik een groot aquarium, liep rond op de campus van een universiteit, reed ik met de razendsnelle Maglev trein naar de luchthaven, at ik vaak in een Koreaans restaurant, en belandde ik per toeval in de Shanghai marathon. Als toeschouwer, dat wel.

Het werd tijd om verder te reizen. Een korte tussenstop van twee dagen in Hangzhou viel grotendeels in het water. Het miezerde veel, en tussen de buien door was het deprimerend grijs weer. Wat door velen gezien wordt als de mooiste plek van China was in deze periode dus iets minder spectaculair. Dat gezegd hebbende was het leuk om rondom het enorme meer te lopen, en de koele herfstlucht op te snuiven. Ook probeerde ik de campus van Alibaba, één van de grootste internetbedrijven ter wereld, te bezoeken. Maar zoals verwacht kwam ik niet verder dan een paar beelden van de ingang. Koninklijke contacten ontbraken.

De laatste plaats die ik in China dit keer wilde zien was Shenzhen, grenzend aan Hong Kong, en 35 jaar geleden niet veel meer dan een dorp. Onder leiding van Deng Xiaoping werd in de jaren '80 de befaamde 'opendeur politiek' geïntroduceerd. Shenzhen kreeg als eerste plaats in China een speciale economische status toegewezen, in een experiment dat het vrije marktkapitalisme moest combineren met een zogenoemd 'socialisme met Chinese karakteristieken'. In de jaren die volgden, groeide Shenzhen uit tot één van de belangrijkste productiecentra in het land, en werd het aanjager van China's export geleide economische groei. De term 'fabriek van de wereld' was in meerdere opzichten van toepassing.

Ik kon een paar dagen verblijven bij een goede Nederlands Chinese vriend, een leuke afwisseling van de guesthouses en hotels waar ik normaal overnacht. Zijn vader woont in een buitenwijk van Shenzhen, nadat hij twintig jaar een Chinees Indisch restaurant heeft gehad, in Zaandam. Het contrast tussen beide steden kon niet groter zijn, maar dat terzijde. Het was prettig om weer Nederlands te praten, en een kijkje te krijgen in het dagelijks leven van een Chinese familie. Heerlijk uit eten, gezellige huiselijke sfeer, gesprekken over China, Nederland, de wereld. En als klap op de vuurpijl konden we samen ook nog een kijkje nemen in een drietal fabrieken. Interessant.

De overige dagen bracht ik door in het centrum van Shenzhen. Ik bezocht nog een keer een Expo, bewonderde de skyline vanuit een immense toren, kwam opnieuw niet verder dan de toegangspoort van een groot bedrijf (Foxconn), hing rond bij de aandelenmarkt, en slenterde door parken waar een klassiek China opnieuw leek te herleven. Ouderen die mahjong speelden of tai chi oefenden, maar ook jongeren die tafeltennis speelden. Shenzhen is een stad van arbeidsmigranten, en daardoor toch anders dan veel andere plaatsen waar ik ben geweest. Je komt mensen uit alle windstreken van het land, vaak voor mij bekende gebieden, tegen. Wat dat betreft, was dit een goede plek om dit China hoofdstuk voorlopig af te sluiten.

Tegelijkertijd zijn er weer vage plannen om volgend jaar misschien iets in China te gaan doen. Daarom heb ik gisteren alvast een tweede visum aangevraagd. Als deze aanvraag lukt, dan kan ik vrijdag weer vertrekken uit Hong Kong. Op dit moment is het nog onzeker waarheen. Mogelijk Hanoi, maar Zaandijk is ook één van de opties.

Ik werp nog maar eens een blik naar buiten. Het verkeer raast door Jordan Street in Kowloon. De zon schijnt, kleren hangen te drogen op de meest inventieve plaatsen. Ruimte is schaars hier in Hong Kong. Het kamertje lijkt nu ook steeds kleiner te worden dus dit lijkt me een uitgelezen moment om de benen te gaan strekken.

Tot een volgende keer,
Stef